قابلیت ‌هوش مصنوعی در کتابخانه دانشگاهی

هوش مصنوعی (AI) این قابلیت را دارد که شیوه فعالیت کتابخانه‌های دانشگاهی و خدمات‌رسانی به کاربران خود را متحول کند. نظام‌های مجهز به هوش مصنوعی می‌توانند به وظایفی مانند فهرست‌نویسی، مدیریت مجموعه، و خدمات مرجع کمک کنند و کتابداران را آزاد بگذارند تا بر مسئولیت‌های سطح بالایی مانند آموزش سواد اطلاعاتی و کمک پژوهشی تمرکز کنند.
یکی از روش‌هایی که در حال حاضر از هوش مصنوعی در کتابخانه‌های دانشگاهی استفاده می‌شود، پیاده‌سازی ربات‌های گفتگو یا چت‌بات‌ها است. این دستیاران مجازی می‌توانند در طیف وسیعی از وظایف کتابداری، از پاسخ‌دادن به سؤالات مرجع پایه‌ای تا جستجو در فهرست پیوسته کتابخانه، به کاربران کمک کنند. ربات‌های گفتگو می‌توانند در طول هفته و 24 ساعته در دسترس کاربران قرار داشته باشند، به این معنی که کاربران می‌توانند حتی در خارج از ساعات اداری کتابخانه از کمک آنها استفاده کنند. علاوه بر این، ربات‌های گفتگو می‌توانند چندین تعامل با کاربر را به طور هم‌زمان مدیریت کنند و کارایی خدمات مرجع را افزایش دهند.
همچنین هوش مصنوعی می‌تواند به مدیریت مجموعه کمک کند. با تجزیه‌وتحلیل داده‌ها درباره الگوهای امانت و رفتار کاربر، سیستم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی می‌توانند کتاب‌ها یا مقالاتی را به کاربران توصیه کنند که احتمالاً به آن‌ها علاقه دارند. این می‌تواند به کتابداران کمک کند تا تصمیمات آگاهانه‌تری در مورد توسعه مجموعه و انتخاب منابع بگیرند و اطمینان حاصل کنند که منابع کتابخانه با نیازها و علایق کاربران همسو است.
هوش مصنوعی همچنین می‌تواند به بهبود دسترسی به منابع کتابخانه کمک کند. الگوریتم‌های یادگیری ماشینی می‌توانند به وظایفی مانند تشخیص تصویر و متن کمک کنند و به کاربرانی که دارای اختلالات بینایی هستند اجازه دهد با سهولت بیشتری به مواد دیجیتال دسترسی داشته باشند. علاوه بر این، پردازش زبان طبیعی می‌تواند برای تولید زیرنویس به‌صورت خودکار یا تهیه متن برای محتوای چندرسانه‌ای مورداستفاده قرار گیرد و برای طیف وسیع‌تری از کاربران قابل‌استفاده باشد.
یکی از امیدوارکننده‌ترین کاربردهای هوش مصنوعی در کتابخانه‌های دانشگاهی، خودکارسازی کارهای معمول مانند فهرست‌نویسی، رده‌‌بندی و نمایه‌سازی است. هوش مصنوعی می‌تواند برای انجام این وظایف با سرعت و دقت بیشتری نسبت به انسان‌ها آموزش ببیند و می‌تواند به کاهش خطاها و ناهماهنگی‌ها در مجموعه‌های کتابخانه کمک کند.
با وجود قابلیت هوش مصنوعی برای متحول کردن کتابخانه‌های دانشگاهی، لازم است اشاره شود که چندین دغدغه وجود دارد که باید به آنها توجه کرد. یکی از بزرگ‌ترین دغدغه‌ها نبود استانداردها و بهترین شیوه‌ها برای پیاده‌سازی هوش مصنوعی در کتابخانه‌ها است. علاوه بر این، این نگرانی وجود دارد که هوش مصنوعی جایگزین مشاغل کتابداری شود و تعامل انسانی را که یک جنبه اساسی از کتابداری دانشگاهی و فرایند کشف اطلاعات است کاهش دهد.
به‌طورکلی، پرواضح است که هوش مصنوعی این قابلیت را دارد که با تسهیل دسترسی به منابع، بهبود خدمات مرجع و کارآمدتر کردن مدیریت مجموعه، به نفع کتابخانه‌های دانشگاهی باشد. بااین‌حال، مهم است که بادقت و توجه بیشتری به پیاده‌سازی هوش مصنوعی نزدیک شویم و اطمینان حاصل کنیم که این فناوری به‌گونه‌ای استفاده شود که باارزش‌ها و اهداف کتابخانه هماهنگ باشد.
بی شک هوش مصنوعی این قابلیت را دارد که در بهبود و ارتقای وظایف کتابخانه دانشگاهی مؤثر باشد، اما برای تحقق کامل آن به سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی در خودکارسازی نیاز است. کتابخانه‌های دانشگاهی اغلب در پیاده‌سازی هوش مصنوعی در کتابخانه‌های خود با چالش‌های جدی مانند کمبود منابع، زیرساخت‌ها و نیروی انسانی ماهر روبرویند.
یکی از چالش‌های عمده در کتابخانه‌های دانشگاهی، عدم سرمایه‌گذاری در خودکارسازی است. نظام‌های هوش مصنوعی به مقدار قابل‌توجهی از توان محاسباتی، ذخیره‌سازی داده و زیرساخت شبکه‌ای برای عملکرد مؤثر نیاز دارند که پیاده‌سازی و نگهداری آن می‌تواند پرهزینه باشد. علاوه بر این، آموزش و نگهداری نظام‌های هوش مصنوعی نیز نیازمند دانش و مهارت‌های تخصصی است که در این زمینه کمبودهایی وجود دارد.
با وجود این چالش‌ها، هنوز راه‌هایی وجود دارد که می‌توان از هوش مصنوعی در کتابخانه دانشگاهی استفاده کرد. برای مثال، می‌توان ربات‌های گفتگو ساده را پیاده‌سازی کرد که به برنامه‌نویسی یا منابع پیشرفته نیاز ندارند و می‌توانند به سؤالات مرجع پایه‌ای پاسخ دهند. علاوه بر این، برخی نرم‌افزارها، کتابخانه‌ها و پلتفرم‌های هوش مصنوعی منبع‌باز نیز وجود دارند که می‌توانند به کاهش هزینه‌های پیاده‌سازی هوش مصنوعی در کتابخانه‌های دانشگاهی کمک کنند.
رویکرد دیگر، همکاری با نهادهای خارجی (دانشگاه‌ها، مؤسسات و شرکت‌ها) است که منابع و تخصص لازم برای پیاده‌سازی هوش مصنوعی در کتابخانه‌ها را دارند. آنها می‌توانند آموزش، کمک فنی و بودجه برای پیاده‌سازی نظام‌های هوش مصنوعی در کتابخانه‌ها را فراهم کنند. این موضوع همچنین می‌تواند فرصت‌های همکاری و شبکه‌سازی با مناطق دیگر را افزایش دهد.
به‌طورکلی، مهم است که در مورد چالش‌ها و محدودیت‌های پیاده‌سازی هوش مصنوعی در کتابخانه‌های دانشگاهی واقع‌بین باشیم و با یک ذهنیت راهبردی و عمل‌گرایانه به این فرایند نزدیک شویم. هوش مصنوعی برای بهبود و ارتقای خدمات کتابخانه فرصت‌هایی را فراهم می‌کند، اما نیاز به برنامه‌ریزی دقیق، همکاری و بودجه دارد.